گزارش تجربه گونه امیرمومنان علی (ع) از شناخت خدا به سست شدن عزیمت ها و گشوده شدن بسته ها راهی نو در خداشناسی است. مواجهه شارحان نهج البلاغه با این روایت، مساله تحقیق حاضر است. بررسی تطبیقی شروح نهج البلاغه مواضع اختلافی و اشتراکی آنان در فهم کلام امام علی (ع) را توصیف و تبیین می کند. آنان با سه رهیافت درون دینی، فلسفی و کلامی به تقریر و تحلیل شناخت خداوند به فسخ عزایم پرداخته اند. تفسیر روایت به شناخت از طریق معرفت نفس، حاصل رهیافت درون دینی است که بر اساس آن، تجربه حضور تدبیر الهی در خویشتن به دست می آید. این رهیافت مبتنی بر برخی از آیات قرآن و روایات معصومین (ع) است که عده ای از شارحان بدان استناد جسته اند. رهیافت فلسفی مفاد روایت را به برهان وجوب و امکان تحویل می دهد و رویکرد کلامی، آن را به برهان حدوث برمی گرداند. شارحان نهج البلاغه در بیان مدلول طریق فسخ عزایم نیز اختلاف دارند. اثبات صانع، اثبات تدبیر الهی، قدرت الهی و یکتایی خداوند، نتیجه این طریق دانسته شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از روش های کارآمد در سنجش ارزش یک اثر علمی، بررسی میزان تاثیرپذیری آثار پسین از آن است. این تاثیرپذیری هم به جهت شخصیت مولف و هم به جهت محتوای تالیف قابل پیگیری است. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه اثر قطب الدین راوندی، شرحی کهن و روشمند است و از مهم ترین شروح نهج البلاغه محسوب می شود. مطالعه ی شروح نگارش شده ی پس از این شرح روشن می سازد که جایگاه علمی مولف و تالیف، بر شارحان پسین نهج البلاغه تاثیر فراوانی داشته است. از جمله شروح متاخری که این تاثیرپذیری در آن ها بسامد آماری بالایی داشته است، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه از حبیب الله هاشمی خویی و بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه از محمدتقی شوشتری است که ضمن تاثیرپذیری از شخصیت علمی راوندی، از روش و محتوای شرح وی نیز متاثر بوده اند. این تاثیرپذیری به دو گونه ی تایید آرای راوندی و نقد نظرات وی در این دو شرح انعکاس یافته و بیشتر در دامنه ی موضوعاتی نظیر ادبی، تاریخی و تحلیلی ظهور داشته است. اصلی ترین علل رویکرد نقادی خویی و شوشتری نسبت به راوندی، دست یابی به فهم صحیح و مراد واقعی کلام امام (ع) است.

ولایت سیاسی اجتماعی اهل بیت علیهم السلام، از حقوق مسلّم و موضوعه از جانب خدای سبحان است که مورد تأکید قرآن کریم و خود اهل بیت علیهم السلام من جمله نهج البلاغه بوده است. به رغم اهمیت و کیفیت شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغه، وی در مواردی از شرح خود، راه خلاف انصاف را پیموده و فرمایشات حضرت را بر مبنای اصول اعتقادی و فقهی خود شرح کرده است. در این مقاله پس از ارائه ی امور مقدماتی و نیز مبانی نظری و کلیات، به تبیین مسأله ی ولایت سیاسی اجتماعی امیرالمؤمنین علیه السلام  از دیدگاه ابن ابی الحدید می پردازیم. در این میان، شروحی که وی در مورد فرمایشات امیرالمؤمنین علیه السلام در باب احقّیت حضرت در مسأله ی ولایت ارائه داده و نیز تفکیکی که بین افضلیت و خلافت می کند و دیگر موارد مربوطه بررسی می شود. سپس نقدهایی که به ابن ابی الحدید در مورد شروحش وارد شده را ایراد می کنیم. یافته ی تحقیق حاضر، قضاوت غیرمنصفانه ی ابن ابی الحدید در مسأله ی ولایت سیاسی اجتماعی امیرالمؤمنین علیه السلام، ناظر به فرمایشات حضرت در نهج البلاغه است. او در این زمینه با اصرار بر پیش فرض های برخاسته از عقاید و فقه درون مذهبی خود، چشم بر حقیقت بسته است. هدف از این مقاله تبیین شروح ابن ابی الحدید ذیل فرمایشات حضرت امیر علیه السلام در مسأله ی ولایت سیاسی اجتماعی اهل بیت علیهم السلام و سپس نقد این دیدگاه ها و شروح اوست. روش این اثر بنیادین، تحلیل و نقد بر مبنای اسناد است که با مراجعه به کتب کتابخانه، سایت های معتبر و نرم افزارهای مرتبط صورت می پذیرد.

مقاله، به مقایسه دقیق و واژه به واژه هفت نسخه از ترجمه های نهج البلاغه اختصاص دارد. علاوه بر آن با این مقایسه به سبک و سیاق و عبارت پردازیهای هر مترجم پی می بریم. دقت و وسواس مترجمین را در حسن انتخاب نزدیکترین واژه معادل از زبان فارسی نیز باز می یابیم.شاخصترین ویژگی نسخه اصل (نسخه ترجمه دکتر شهیدی)، رعایت جانب اختصار و سجع پردازی در عبارتهای برگردان است. برای اثبات این نظر، تعداد واژه های بکار رفته در ترجمه یک عبارت، در هفت نسخه شمارش شد تا روشن شود تعداد کلمه های برخی از نسخه ها حتی بیش از دو برابر دیگر نسخه هاست.با این مقایسه دریافتیم که در متن عربی به لحاظ اعراب یا پس و پیش آوردن کلمه ها نیز تفاوتهایی به چشم می خورد، ناگفته نماند که مترجمین از دو طیف روحانی و دانشگاهی انتخاب شده است، نوع واژه ها و سبک و سیاق عبارت پردازی هر قشر و طیف رابطه مستقیمی با زمینه های علمی و پیشینه تحصیلی آنان دارد. 

توکل از مفاهیم اخلاقی و عرفانی فرهنگ اسلامی است. علمای اخلاق با تاسی به قرآن، مسلمانان را به تحقق عینی این مفهوم در زندگی فردی و اجتماعی خود توصیه کرده اند و عارفان از آن، به عنوان یکی از مقامات عرفانی یاد کرده، ضرورت پشت سرگذاشتن آن را بر هر سالکی ضروری دانسته اند. منابع اخلاقی و عرفانی ما، مشحون از ضرورت رویکرد به توکل است. توکل در نهج البلاغه هم در معنای اخلاقی و هم در معنای عرفانی به کار رفته است. علی(ع) در نهج البلاغه از جهات مختلف بر اهمیت توکل تاکید کرده، آن را پایه ایمان، عامل متانت اخلاقی، راهی برای دستیابی به فقر عرفانی و عامل تفکر دانسته است. توکل در این کتاب هرگز جانشین کوشش آدمی نشده، بلکه در جایی کاربرد دارد که دست آدمی از اقدام کوتاه است.

چکیده عربی:التناص من اهم مایعالجه النقد الادبی الجدید الذی یتناول انواع التعامل و الوان الترابط بین النصوص. نظریه التناص نتیجه لما قدمه اللغویون و البنیویون و الشکلانیون و... فی الترابط بین النصوص.هذا و علی (ع) مصدر فیاض و منبع زخار للعلم و الادب الذی ذاع صیته عالمیا فی الزهد و الحکمه و ابوالعتاهیه بصفته اول شاعر عربی ادخل الزهد فی الشعر علی مستوی فسیح مرهون بما قاله علی (ع) خطابه و رساله، شکلا و معنی.تحقق التناص بین دیوان ابی العتاهیه و نهج البلاغه فی شتی الموضوعات. باقل التغییرات فی الالفاظ و المعانی فی النص الحاضر و بصوره جلیه واضحه و قد اظلت المفاهیم السامیه و الصور الفنیه لکلام علی (ع) علی شعرابی العتاهیه. چکیده فارسی:بینا متنی یکی از گرایشهای نقد جدید است که به ارتباط و تعامل بین متون می پردازد. نظریه بینا متنی زاییده افکار و نظریات گوناگونی است که زبان شناسان، ساختارگرایان، صورت گرایان و ... ارایه کردند.علی (ع) منبع فیاض و چشمه جوشان علم و ادب است که در عرصه زهد و حکمت نیز بعد از پیامبر اکرم (ص) گوی سبقت را از همگان ربوده است و ابوالعتاهیه به عنوان اولین سراینده عرب- که زهد و حکمت را در سطحی گسترده در شعر وارد کرده است- در موضوعات زهد و حکمت از جمله دنیا، آخرت، مرگ و اخلاق مدیون کلام علی (ع) است.بینامتنی ابوالعتاهیه با نهج البلاغه در موضوعات گوناگون با کمترین تغییر در الفاظ و معانی و غالبا آشکارا و آگاهانه وبا نفی متوازی صورت گرفته است؛ لذا مایه اصلی سروده های این شاعر را مفاهیم پربار و تصاویر زیبای کلام علی (ع) تشکیل داده است و بینامتنی زهدیات شاعر با نهج البلاغه آن قدر واضح و روشن و مسلم است که انکارکردنی نیست.